Analysis of Determining the Beginning of the Lunar Month in Indonesia: A Comparative Study of the Rukyah and Hisab Methods

Authors

  • Yan Faisal Universitas Islam Negeri Mahmud Yunus Batusangkar Author

Keywords:

Determining the Beginning of the Month, Hisab Method, Rukyah Method

Abstract

The determination of the beginning of Qamariyah months in Indonesia often leads to differences among Islamic groups, especially in marking the start of Ramadan, Shawwal, and Dhu al-Hijjah. This issue involves not only technical aspects of moon sighting and astronomical calculations but also diverging epistemological paradigms and religious authority. This study aims to conduct a comparative analysis of the rukyah (moon sighting) and hisab (astronomical calculation) methods in determining the beginning of the lunar months, while examining their interaction with Indonesia's socio-religious context. Employing a qualitative approach and library research method, data were collected through a review of primary and secondary literature, including official documents from the Ministry of Religious Affairs and the results of sidang isbat (decree sessions). The findings reveal that the hisab method emphasizes astronomical precision and scientific rationality, while the rukyah method prioritizes empirical observation and traditional religious authority. The relationship between the two is not always antagonistic but is often shaped by the ideological stance of religious organizations. The study concludes that integrating both methods requires a more inclusive epistemological approach and open dialogue among religious authorities to establish a comprehensive and sustainable national Islamic calendar system.

References

Aisyah, N. (2021). Peranan Ilmu Hisab Dalam Penentuan Waktu Imsakiah Di Kabupaten Gowa. Elfalaky: Jurnal Ilmu Falak, 5(1). https://doi.org/10.24252/ifk.v5i1.23946

Anwar, R. F., & Akib, F. (2022). KORELASI PENENTUAN AWAL BULAN KAMARIAH MENGGUNAKAN PROGRAM HILAL CALC 3.0 DAN ACCURATE TIMES TERHADAP RUKYATUL HILAL. HISABUNA: Jurnal Ilmu Falak, 3(2), 161–190. https://doi.org/10.24252/hisabuna.v3i2.22740

Fauzan, A., Zakiah, A. K., Mumtaza, A., Hakiki, D. R., Alfiyahni, F. S., & Amin, I. (2023). Penetapan Awal Bulan Hijriyah Dan Integrasinya Dengan Perhitungan Matematika. Religion: Jurnal Agama, Sosial, dan Budaya, 2(1), 107–130. https://doi.org/10.55606/religion.v1i1.58

Fitriyani, F., Isfihani, I., & Octasari, A. (2024). Implikasi Kriteria Imkanur Rukyat Mabims Baru Terhadap Penyatuan Awal Bulan Kamariah Di Indonesia. Jurnal Mediasas: Media Ilmu Syari’ah dan Ahwal Al-Syakhsiyyah, 7(2), 462–482. https://doi.org/10.58824/mediasas.v7i2.197

Hartono, R., & Yunus, M. (2025). Analisis Penentuan Awal Bulan Hijriyah Dengan Metode Pendekatan Hisab dan Rukyat. Jurnal Al-Mizan, 12(1), 17–32. https://doi.org/10.54621/jiam.v12i1.997

Haryanto, A. M. (2023). Hisab Dan Rukyat Dalam Penentuan Awal Bulan Qamariyah Di Indonesia Perspektif Hadis. Al-Mu’tabar, 3(2), 45–60. https://doi.org/10.56874//almutabar.2024.v3i2/1553

Hefni, W. (2020). Komodifkasi Agama dalam Polemik Penentuan Awal Bulan Qamariah di Indonesia. Al-Marshad: Jurnal Astronomi Islam dan Ilmu-Ilmu Berkaitan, 6(1), 75–117. https://doi.org/10.30596/jam.v6i1.4505

Herman, M. A., Gassing, Q., & Shuhufi, M. (2024). Kontroversi Hisab dan Rukyat Dalam Penentuan Kalender Islam di Era Modern Pendekatan Fikih Kontemporer. Media Hukum Indonesia (MHI), 2(4). https://doi.org/10.5281/zenodo.14253182

Mahmud, H. (2024). Dasar-Dasar Ilmu Falak: Pengenalan terhadap Astronomi dalam Perspektif Islam. Indonesian Journal of Islamic Jurisprudence, Economic and Legal Theory, 2(4), 2278–2286. https://doi.org/10.62976/ijijel.v2i4.1031

Misbahudin, F. (2024). Penggunaan Metode Hisab Sullam al-Nayyirain dalam Penetapan Awal Bulan Islam Tinjauan Sosiologi Dakwah. LANTERA: Jurnal Komunikasi dan Penyiaran Islam, 3(1), 1–14. https://doi.org/10.30999/lantera.v3i1.3419

Muslifah, S. (2020). Upaya menyikapi perbedaan penentuan awal bulan qamariyah di indonesia. Azimuth: Journal of Islamic Astronomy, 1(1), 74–100. https://doi.org/10.15642/azimuth.v1i1.788

Purwanto, S. R. P. U., & Pamungkas, W. S. A. (2024). Contextualization of Hadith About Rukyat and Hisab Perspective M. Syuhudi Ismail. al-Afkar, Journal For Islamic Studies, 7(4), 1176–1190. https://doi.org/10.31943/afkarjournal.v7i4.1115

Putri, H. T. (2020). Tinjauan Astronomi Terhadap Hisab Gerhana Bulan dalam Kitab Ittif? Q?? T al-Bain Karya Moh. Zubair Abdul Karim. Al-Marshad: Jurnal Astronomi Islam dan Ilmu-Ilmu Berkaitan, 6(2), 162–180. https://doi.org/10.30596/jam.v6i2.5186

Rahman, F., Pujiono, P., & Muslifah, S. (2020). Penentuan Awal Bulan Kamariah Untuk Ibadah. FENOMENA, 12(2), 107–138. https://doi.org/10.21093/fj.v12i2.2264

Reskiani, A., & Subhan, R. (2022). Analisis Visibilitas Hilal sebagai Acuan Penentuan Awal Bulan Kamariyah. ELFALAKY: Jurnal Ilmu Falak, 6(1), 96–110. https://doi.org/10.24252/ifk.v6i1.26772

Ridhayanti, N. R. (2022). Problematika Kesaksian Rukyatul Hilal Orang Non Muslim. Al-Afaq: Jurnal Ilmu Falak Dan Astronomi, 4(2), 181–191. https://doi.org/10.20414/afaq.v4i2.5188

Rohmah, N. (2020). IJTIMAK SEBAGAI PRASARAT PERGANTIAN BULAN BARU DALAM KALENDER HIJRIYAH (Studi Analisis Ijtimak Awal Bulan Syawwal 1441H): Membahas perbedaan dalam penentuan ijtimak. AL-MIKRAJ Jurnal Studi Islam dan Humaniora (E-ISSN 2745-4584), 1(1), 78–87. https://doi.org/10.37680/almikraj.v1i1.509

Rokhim, A. (2024). Telaah Argumen Metode Hisab Dan Rukyat Dalam Perspektif Tafsir Kontekstual. Jurnal Bimas Islam Vol, 17(1), 24. https://doi.org/10.37302/jbi.v17i1.1166

Taufiqurachman, T., Nurmadhan, W., Islami, B. N., Fatah, A. T. N., & Azzahra, A. (2024). Analisis Perbandingan Antara Metode Hisab dan Rukyat dalam Menentukan Awal Bulan Ramadhan di Indonesia. JIIP-Jurnal Ilmiah Ilmu Pendidikan, 7(11), 12473–12481. https://doi.org/10.54371/jiip.v7i11.6203

Uzlifah, E. (2022). KALENDER HIJRIAH KRITERIA 29 DALAM TINJAUAN FIKIH. ELFALAKY: Jurnal Ilmu Falak, 6(2), 298–314. https://doi.org/10.24252/ifk.v6i2.32383

Wusqa, U., Salma, S., & Yudhiani, W. (2020). Dinamika Penentuan Awal Ramadan di Sumatera Barat. Al-Manahij: Jurnal Kajian Hukum Islam, 14(2), 317–334. https://doi.org/10.24090/mnh.v14i2.3729

Downloads

Published

2025-09-23

Issue

Section

Articles

How to Cite

Analysis of Determining the Beginning of the Lunar Month in Indonesia: A Comparative Study of the Rukyah and Hisab Methods. (2025). Al-Wadh’iyyah: Journal of Sharia Law and Legal Studies, 1(2), 60-68. https://journal.zmsadra.or.id/index.php/jslls/article/view/88